روابط بینامتنی قرآنی در شعر معاصر عربی و فارسی (محمد علی شمس الدین و سید حسن حسینی)

بدون شک، ادیبان از بدو نزول قرآن در ادوار مختلف، همواره با کلام الله پیوندی ویژه و عمیق برقرار کرده اند. وام گیری از قرآن در گذشته با عناوینی، چون: اقتباس، تضمین، استشهاد و ...صورت می پذیرفت، ولی از سال 1966م و بعد از طرح اصطلاح بینامتنیت توسط ناقد بلغاری «ژولیا کریستوا» شکل نظریه ای مدوّن به خود گرفت. امروزه شاعران و نویسندگان مسلمان در ابعاد و حوزه های مختلف از آیات و مضامین قرآنی بهره می برند، یکی از این حوزه ها، حوزه ی ادب پایداری است و از جمله شاعران آن محمد علی شمس الدین و سید حسن حسینی می باشد. شمس الدین(ت1942م) و زنده یاد حسینی(1383-1335) شاعران معاصر لبنانی و ایرانی در زمرهی شاعرانی به شمار میآیند که از هنر خویش در جهت پاسداری از ارزشهای اصیل انسانی و اسلامی بهره گرفته اند. آن دو که اوضاع حساس و پر التهاب سیاسی و اجتماعی را در جوامع خود تجربه کرده اند و از نزدیک شاهد آلام و دغدغه های مردم بوده اند، توانستند از خلال اشعارشان، مفاهیم عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی چون: خداباوری، ظلم ستیزی، ایستادگی در برابر دشمن، تحقیر دشمن و افشای مظالم او و... را گاهی از طریق رابطه ی بینامتنی اقتباسی، امتصاصی، اشاره ای، اسلوبی با قرآن به مردم منتقل سازند و زمانی دیگر با فراخوانی شخصیت های قرآنی به شکل مستقیم یا رمزگونه و استفاده ی متضاد از لفظ و مضمون قرآنی، مفاهیم مورد نظر خود را در اشعارشان منعکس نمایند. چکیده بدون شک، ادیبان از بدو نزول قرآن در ادوار مختلف، همواره با کلام الله پیوندی ویژه و عمیق برقرار کرده اند. وام گیری از قرآن در گذشته با عناوینی، چون: اقتباس، تضمین، استشهاد و ...صورت می پذیرفت، ولی از سال 1966م و بعد از طرح اصطلاح بینامتنیت توسط ناقد بلغاری «ژولیا کریستوا» شکل نظریه ای مدوّن به خود گرفت. امروزه شاعران و نویسندگان مسلمان در ابعاد و حوزه های مختلف از آیات و مضامین قرآنی بهره می برند، یکی از این حوزه ها، حوزه ی ادب پایداری است و از جمله شاعران آن محمد علی شمس الدین و سید حسن حسینی می باشد. شمس الدین(ت1942م) و زنده یاد حسینی(1383-1335) شاعران معاصر لبنانی و ایرانی در زمرهی شاعرانی به شمار میآیند که از هنر خویش در جهت پاسداری از ارزشهای اصیل انسانی و اسلامی بهره گرفته اند. آن دو که اوضاع حساس و پر التهاب سیاسی و اجتماعی را در جوامع خود تجربه کرده اند و از نزدیک شاهد آلام و دغدغه های مردم بوده اند، توانستند از خلال اشعارشان، مفاهیم عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی چون: خداباوری، ظلم ستیزی، ایستادگی در برابر دشمن، تحقیر دشمن و افشای مظالم او و... را گاهی از طریق رابطه ی بینامتنی اقتباسی، امتصاصی، اشاره ای، اسلوبی با قرآن به مردم منتقل سازند و زمانی دیگر با فراخوانی شخصیت های قرآنی به شکل مستقیم یا رمزگونه و استفاده ی متضاد از لفظ و مضمون قرآنی، مفاهیم مورد نظر خود را در اشعارشان منعکس نمایند. در این زمینه، شمس الدین در میزان به کارگیری بینامتنیت اقتباسی جزئی، حوار و امتصاصی ضمنی بر حسینی تفوّق دارد؛ در حالی که حسینی از بینامتنیت اشاره ای به داستان های پیامبران بیش از شمس الدین استفاده نموده و شخصیت های قرآنی را اغلب به شکل نمادین در اشعارش فراخوانده است. میزان بهره گیری از بینامتنیت اقتباسی کامل محوّر و اسلوبی در اشعار هر دو شاعر اندک است و بینامتنیت اقتباسی کامل منصّص در اشعار شمس الدین مشاهده نگردید. شیوه ی تحقیق تحلیلی، توصیفی و شیوه ی جمع آوری داده ها کتابخانه ای می باشد. کلمات کلیدی: قرآن کریم، انواع بینامتنیت، محمد علی شمس الدین، سید حسن حسینی، مضامین عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی کلمات کلیدی: قرآن کریم، انواع بینامتنیت، محمد علی شمس الدین، سید حسن حسینی، مضامین عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی